Kanak-Kanak Kini Terdedah Masalah Ketagihan Aktiviti dan Permainan Dalam Talian. Apa Perlu Ibubapa Lakukan?

Sejak beberapa tahun kebelakangan ini, kesan media sosial ke atas kesihatan mental remaja di Malaysia kian mendapat perhatian. Menurut Tinjauan Kebangsaan Kesihatan dan Morbiditi (NHMS) 2022, satu daripada empat remaja dilaporkan mengalami tekanan emosi, manakala satu  daripada lapan remaja berumur 10-19 tahun menghadapi gangguan kesihatan mental, dan yang lebih membimbangkan, satu daripada  10 mempunyai   niat untuk membunuh diri.

Angka-angka ini telah menunjukkan peningkatan  berbanding lebih sedekad yang lalu. Apabila penggunaan media sosial di kalangan remaja semakin meningkat, kesannya terhadap kesihatan mental semakin membimbangkan.  Kajian menunjukkan bahawa ini boleh mengakibatkan buli siber (cyber bully), keresahan dan kemurungan. 

Bersempena Hari Kesihatan Mental Sedunia baru-baru ini, Dr Tee Bee Chin, pakar psikiatri kanak-kanak dan remaja di Pusat Perubatan Sunway, Bandar Sunway berkongsi secara mendalam impak ketagihan aktiviti dan permainan dalam talian dalam kalangan kanak-kanak di Malaysia.

Sebagai seorang yang menitikberatkan kesihatan mental kanak-kanak, Dr Tee Bee Chin menekankan kepentingan mengesan tanda-tanda awal ketagihan aktiviti serta permainan dalam talian yang boleh mendatangkan kesan-kesan sampingan. 

Katanya, “Ketagihan terhadap aktiviti dan permainan dalam talian ini boleh mengakibatkan satu tindakbalas negatif dengan pantas.  Ia sering menjadi masalah sekunder dalam masalah yang utama seperti kesukaran pembelajaran, konflik sosial dengan rakan sebaya, serta perbalahan keluarga. Ini boleh dilihat melalui tanda-tanda seperti mengasingkan diri daripada aktiviti harian, peningkatan kepada toleransi terhadap masa yang dihabiskan di hadapan skrin, dan keasyikan terhadap aktiviti dalam talian.  Kami menggunakan asas piawaian untuk mendiagnosis ketagihan, seperti mempertimbangkan faktor-faktor seperti masa yang dihabiskan dalam talian, kesan ke atas kehidupan harian, serta kegagalan untuk mengurangkan masa yang dihabiskan di hadapan skrin.”

Dr Tee menekankan kesan ketagihan aktiviti dan permainan dalam talian terhadap kanak-kanak di Malaysia, terutamanya terhadap kesihatan mental, dan berkata, “Ketagihan kepada aktiviti dan permainan dalam talian boleh mengakibatkan kesan negatif kepada seseorang. Penggunaan internet secara berpanjangan boleh menyebabkan keresahan, kemurungan, dan isu-isu kesihatan mental yang lain. Ini juga akan menjejaskan kehidupan seseorang kanak-kanak secara fizikal dan mental.”

Dr Tee juga berkata penyelidikan jelas menunjukkan hubung kait yang signifikan antara penggunaan media sosial yang ketara  dengan gejala-gejala kemurungan, kegelisahan sosial, dan serta simptom fizikal yang menunjukkan keresahan terutamanya dalam golongan remaja perempuan. Tambahnya lagi, “Saya juga telah melihat hubung kait antara permainan video yang ganas dengan tingkah laku agresif pada kanak-kanak. Permainan yang melibatkan pencarian musuh atau menyelesaikan misi yang agresif boleh mencetuskan tindak balas yang  ganas dalam tempoh yang singkat,” tambahnya.

Satu kajian terbaharu juga telah menunjukkan remaja yang terdedah kepada permainan video yang ganas dengan lebih kerap, boleh menunjukkan tahap kemarahan yang lebih tinggi, sering bertelagah dengan guru, penglibatan dalam pergaduhan fizikal yang lebih kerap, dan prestasi sekolah yang merosot.

Dr Tee menjelaskan punca-punca yang menyebabkan terjejasnya kesihatan mental di kalangan remaja:

• • Buli siber: Platform media sosial boleh menjadi tempat bercambahnya kegiatan buli siber, yang kemudian membawa kepada keresahan, kemurungan, dan kurang keyakinan diri.
  • Takut ketinggalan (FOMO): Pendedahan berterusan terhadap aktiviti orang lain yang kelihatan lebih menarik boleh mendorong perasaan FOMO, dan kemudiannya menyebabkan pengasingan diri dan keresahan.
  • Ketagihan dan Perilaku Kompulsif: Media sosial yang mendorong kepada ketagihan boleh menyebabkan penggunaan yang kompulsif dan membuatkan seseorang memerlukan perakuan daripada orang lain (validation), mengakibatkan keresahan dan kemurungan apabila tidak mendapat perhatian.
  • Kurangnya Interaksi secara Bersemuka: Terlalu bergantung pada media sosial untuk berkomunikasi boleh mengurangkan interaksi dalam kehidupan harian, menyebabkan kesunyian dan pengasingan sosial.

• Informasi yang Berlebihan (Information Overload): Pendedahan yang berterusan kepada berita yang membimbangkan, kandungan yang mengerikan atau yang mencetuskan panik di media sosial boleh meningkatkan tahap tekanan dan menjejaskan kesihatan mental.

“Pesakit sering kali mengalami stigma apabila mereka mendapatkan rawatan untuk kesihatan mental lantas menambahkan lagi penderitaan mereka. Saya pernah melihat kes remaja yang pada awalnya semakin pulih dengan terapi dan ubat-ubatan.  Walau bagaimanapun dia mengalami masalah kesihatan semula setelah tidak meneruskan rawatan. Walaupun ini bukanlah penyebab secara langsung, ia berpotensi untuk menjadi masalah kepada remaja, terutama mereka yang mahu mendapatkan bantuan tetapi takut kepada stigma,” tambahnya.

Pelbagai Pendekatan Menangani Kesihatan Mental Kanak-Kanak

“Pelbagai rawatan dan terapi mesti disesuaikan kepada keperluan individu serta beberapa faktor lain seperti umur, sokongan, kebolehan yang sedia ada untuk mengatasi masalah (coping skills), ciri-ciri peribadi, serta penerimaan diagnosis atau rawatan oleh kanak-kanak dan keluarga mereka,” kata Dr Tee.

Pilihan rawatannya termasuk: 

• Kaunseling untuk menangani stres
• Terapi tingkah laku kognitif (cognitive-behavioral therapy) untuk menangani pemikiran yang tidak membantu yang dikaitkan dengan gangguan kemurungan dan kegelisahan
• Terapi menghadapi kesedihan (grief therapy) untuk tekanan emosi akibat kehilangan orang tersayang
• Terapi trauma untuk mereka yang menghadapi trauma pada zaman kanak-kanak atau eskapisme yang tidak sihat melalui ketagihan internet
• Terapi bermain untuk kanak-kanak kecil untuk membolehkan mereka meluahkan fikiran dan perasaan mereka
• Terapi keluarga untuk menangani konflik keluarga yang mengakibatkan  tekanan emosi
• Ubat-ubatan seperti antidepresan dan antikegelisahan untuk simptom yang teruk

Dr Tee menekankan bahawa pengesanan awal terhadap ketagihan dapat memberi manfaat kepada perkembangan kanak-kanak. Beliau berkata pengesanan dan rawatan yang tepat pada masanya boleh mengurangkan risiko bunuh diri serta meningkat mekanisme untuk menghadapi tekanan (coping mechanism) terutamanya bagi mereka yang bergelut dengan kemurungan, kegelisahan, serta kesepian semasa menjalani rawatan. Beliau juga menggalakkan ibu bapa untuk mendapatkan bantuan daripada pakar kesihatan. 

“Ibu bapa perlu mencari rawatan dan nasihat yang sewajarnya daripada pakar kesihatan yang memahami cabaran untuk menghadapi ketagihan aktiviti dan permainan dalam talian ini. Kumpulan sokongan boleh menawarkan pertolongan kepada para remaja yang berhadapan dengan cabaran ini. Mereka akan dapat merasakan ketenangan dalam persekitaran di mana orang dewasa dan rakan-rakan menerima mereka seadanya, tanpa perlu mengubah diri mereka.

“Untuk memastikan keberkesanannya, kumpulan sokongan khusus yang terdiri daripada pakar psikologi kanak-kanak yang terlatih dengan teknik kaunseling yang betul boleh memberi manfaat tambahan kepada rawatan untuk pesakit yang mungkin lebih selesa untuk berada antara mereka yang mengalami masalah yang sama. Meskipun media sosial adalah antara punca isu kesihatan mental di kalangan remaja, ia boleh digunakan untuk meningkatkan kesedaran mengenai kesihatan mental dengan mendidik masyarakat mengenai situasi-situasi ini serta menyediakan pilihan yang boleh memberikan sokongan semasa krisis,” kata Dr Tee.

Tambahnya lagi, “Internet boleh digunakan, tetapi adalah penting untuk orang dewasa memberikan panduan. Mari kita bersama-sama menggalakkan penggunaan internet secara konstruktif – platform yang membolehkan kita berkongsi idea, menyelami seni dan kraf, mencari dan menjalankan hobi, serta mempertingkatkan kemahiran.” 

Bersempena Hari Kesihatan Mental Sedunia, Dr Tee menekankan akan pentingnya kita melindungi kesihatan mental kanak-kanak pada era digital ini. Mengenali tanda-tanda gangguan emosi, mendapatkan bantuan awal, serta memupuk persekitaran yang positif adalah penting untuk memastikan kesihatan mental bagi generasi anak muda ini.